Hoe deden ze vroeger de was op Urk

November 2022 stond in het teken van het groots opgezette evenement Urk in Wintersferen met als thema ‘De 7 plagen’

Tijdens dit jaarlijkse evenement laten figuranten allerlei uiteenlopende taferelen van vroeger zien. Dit jaar werden de plagen uitgebeeld die Urk in de jaren ‘30 flink parten speelde. Denk aan enorme zwarte spinnen, spreeuweninvasies, stinkende blauwalg en wolken kleverige klei dat de straten grauw kleurde. Dit kwam vanwege de snelle overgang van de zoute Zuiderzee naar het zoete water in het IJsselmeer.

Foto: Meindert Koffeman

Dit was niet alleen horror voor de bevolking, maar wat dacht je van de was?

Hoe ging dat wassen vroeger eigenlijk op Urk?

Daarvoor ging ik op bezoek bij ‘Ut Kunstige Vissers Ussien’. Een super schattig ingericht oud urker huisje middenin het Oude Dorp. Eigenaresse Janneke van Slooten vertelde uitvoerig. We hebben allemaal wel gehoord van een tobbe, een wringer en een wasbord. Maar wat deden ze nu eigenlijk met een fluuter en een duveltje?

Foto: Henny de Bruine

Die zag er niet uit en was een uitdaging om weer schoon te krijgen!

Foto: Meindert Koffeman

Zoals bij de meesten wel bekend, bestond de voornaamste inkomstenbron vroeger uit de visserij. Mannen, en vaak nog jonge zoons, gingen vroeger mee op de botter naar het IJsselmeer om vis te vangen. De voornaamste vissoorten waren toen haring, ansjovis en garnalen.

Niet bepaald lekker ruikende werkomstandigheden. Daarbij opgeteld dat vroeger iedereen in klederdracht gekleed ging. Je kunt je voorstellen wat voor uitdaging dat gaf om dit weer schoon en fris te krijgen.

De witte vuile was werd eenmaal thuis in een grote pan gedaan en op het houtgestookte fornuis gezet (Duveltje) Men deed hier de Sunlight zeep in met behulp van een houten zeepklopper en deze werd heel even opgekookt.

Ook nu gebruiken sommige mensen nog de ouderwetse Sunlight zeep om kleding schoon te krijgen.

Vervolgens gebruikten de vrouwen een grote houten stok om de was uit het kokendhete water te halen. De overige textielsoorten gingen vervolgens in het afgekoelde sopwater. De was ging vervolgens in een grote zinken teil, de boalum, met hierin ‘schoon’ IJsselmeerwater om alle zeepresten te verwijderen. Dit deden ze met een zogenaamde ‘fluuter’. Dat is een grote houten stok met een roterende roestvrijstalen kop met gaatjes.

Op deze manier draaiden ze de was extra goed schoon. Zaten er daarna nog vlekken in, dan werd dit schoon geboend op het wasbord. Het spoelen gebeurde uiteraard ook wel gewoon in het IJsselmeer zelf. Tot slot ging het kletsnatte wasgoed door de wringer heen.

Met droog weer droogde men buiten aan de gevlochten waslijnen die omhoog werden gehouden door middel van een klierstok. Deze stonden door de straten heen of op de dijk. Denk maar aan de oude foto’s met de wapperende was in de waslijnen op de dijk. Bij slecht weer buiten probeerde men zo goed en zo kwaad als dat ging binnen te drogen.

De witte was moest natuurlijk zo wit mogelijk blijven. Deze witte was werd op een aparte manier gedroogd. Dat deden ze op het bleekveld op de dijk. Doordat het bovenop het gras lag, kon de lucht er evengoed doorheen om de was goed te drogen.

Klagen over het doen van de was?

Nu klagen we weleens over bergen wasgoed, maar nee, dan verplaats ik me weer naar vroeger en zie dan dat beeld voor me van al die ploeterende huisvrouwen. In de wintermaanden met een paar kapotte handen van de kou!

Nee, dan hebben wij echt tegenwoordig toch een luxe!

Kom maar op met die bergen wasgoed. En natuurlijk met een druppeltje wasparfum.

Bronnen:
https://utkunstigevissersussien.nl
https://www.museumopurk.nl